Kobieta
Zofia Sieradzka
W swoim nowyk królewskim wcieleniu - jako Bona Sforza, małżonka Zygmunta Starego - przyciągała nas Aleksandra Śląska przez kilkanaście sobotnich wieczorów do ożywającego na ten czas telewizora. A przecież - wobec impasu, w jakim w tym okresie znalazły się tygodniki kulturalne - nie doczekała się poważniejszego omówienia roli (choć być może umknęło to tylko mojej uwadze).
W tej sytuacji tym boleśniej mogły aktorkę ukłuć liczne uwagi krytyczne co do wieku prezentowanej Bony, oczywiście tej z pierwszych odcinków serialu. Jeśli one jednak zadecydowały o tym, że pierwszą rolą Śląskiej na scenie po dostojnej królewskiej matronie jest Strindbergowska Tekla (jakże słusznie zmieniona przez aktorów Ateneum na mniej prozaiczną Teę), to potwierdza się fakt, że nawet najbardziej przykre docinki prasowe mogą spowodować wielce pozytywne efekty. Bo nowa rola Aleksandry Śląskiej w mocno już dziś mimo wszystko zwietrzałych Wierzycielach (tragikomedia z roku 1888) - jakże chętnie ponownie grywanego dziś Augusta Strindberga - jest po prostu wspaniała! I wydaje mi się szczególnie ważka zarówno w bogatym dorobku scenicznym samej aktorki jak i dla dalszej percepcji sztuk Strindberga.
Głupstwo, że Śląska udowadnia nam, że - jako kobieta - nie może godzić się na utożsamianie jej z wiekową Boną z finalnych odcinków serialu. Na scenie jest znów piękna i pociągająca, a ta bujna dojrzałość jak gdyby pozwala Tei być w pełni świadomą własnych uroków. Nie pamiętam, kiedy Śląska tak umiejętnie ogrywała swoje ciało, podkreślała jego niepowtarzalną karnację, demonstrowała z takim powodzeniem nogi, akcentowała dekolt i biust. A więc pierwsze i bezapelacyjne zwycięstwo w roli Tai odniosła aktorka jako kobieta i myślę, że już to mogło jej dać prawdziwą satysfakcją.
Ale dużo bardziej istotny okazał się sukces jej wspaniałego aktorstwa. Śląska jest na scenie piękna, prawdziwa i kobieca, bo tak właśnie widzi Strindbergowską bohaterkę. A dzięki temu, dając Tei sceniczne życie, przy którym muszą gasnąć jej partnerzy (aktorzy tej miary, co Mieczysław Voit i Jerzy Kamas!), wzbogaca interpretację Strindbergowskiej myśli i jakby w nowym świetle ukazuje obsesje autora. Przyzwyczailiśmy się już bowiem do owej odwiecznej i z taką pasją powielanej przez Strindberga walki płci, do oskarżeń jego bohaterek i przypisywania im mocy niszczącej mężczyzn. Przyznaję, że już ostatnie prezentacje jego utworów (z Ojcem w Teatrze Nowym na czele) nasuwały wiele na ten temat spostrzeżeń i wątpliwości, które obecnie wystawieni Wierzyciele w pełni potwierdzili.
Spektakl - prowadzony pewną, ale przy tym subtelną ręką Janusza Warmińskiego - dzięki roli Aleksandry Śląskiej udowadnia bowiem, że to nie kobiety Strindbergowskie obdarzone są przez autora fatalną mocą, tylko jego bohaterowie są przeważnie ludźmi słabymi. Bez względu na wykonywany zawód i pełnioną funkcję społeczną. Być może nawet fakt, że są Rotmistrzami (Ojciec), Kapitanami artylerii fortecznej (Taniec śmierci), Konsulami (Burza), Pułkownikami (Sonata widm) itp. - podkreśla jeszcze ich psychiczne ułomności. No bo jakżeż - w myśl powszechnej opinii i dobrej wiary autora - mężczyzna, który nosi mundur czy zajmuje eksponowane stanowisko w społecznej hierarchii, może zdradzać się ze swą wewnętrzną słabością?!
Naprawdę łatwiej za ten stan rzeczy winę przerzucić na towarzyszki życia. Zwłaszcza gdy własne doświadczenia autora boleśnie go w tę stronę popychały. Bo przecież w tego typu frustracje i deprymujące zawody obfitowało całe prywatne życie Strindberga, który żenił się trzykrotnie z kobietami o silnej indywidualności (dwie z nich były aktorkami, jedna dziennikarką, a nie zapominajmy, że wszystko to działo się blisko sto lat temu), po to tylko, by z nimi walczyć - i każdorazowo przegrywać. "Człowiek żyje latami z kobietą i nigdy nie zastanawia się nad nią ani nad łączącym ich stosunkiem, a potem... pewnego pięknego dnia... przychodzi refleksja - i jak się już raz zaczęło!..." - mówi w Wierzycielach Adolf.
Tea w interpretacji Aleksandry Śląskiej świetnie demonstruje tę swoją psychiczną inność. Nie jest wielką indywidualnością, nie przewyższa swych życiowych partnerów intelektem, skoro jeden z jej mężów jest profesorem, drugi artystą.
Jest natomiast prawdziwa, cieszy się życiem, które ją bawi, a nie przeraża. Jest stale głodna wrażeń, ceni zarówno dawne przeżycia, jak i najnowsze doznania. To właśnie ta normalność kobiet, ta pełnia ich osobowości musiała wręcz porażać wrażliwego i nad miarę egocentrycznego autora. Fascynując jednocześnie. Wystarczy obserwować Jerzego Kamasa w roli nieszczęsnego Adolfa, by lepiej zrozumieć samego Strindberga, który tak lubił momentami autobiograficznymi nasycać swoją twórczość.
Śląska grając uosobienie kobiecości, wypunktowując mistrzowsko każdy istotny tu szczegół, nie tylko tchnęła więc nowe życie w swoją bohaterkę, ale pozwoliła nam poprzez nią lepiej zrozumieć, na czym polegał wielki wewnętrzny dramat samego autora, tak obsesyjnie wplatany w całą jego twórczość. Bo przecież nawet finalna przegrana Tei i utrata obu życiowych partnerów na scenie "Ateneum" sugeruje raczej tragedię mężczyzn, skoro w tej rozgrywce jeden z nich traci życie, a drugi (ten prowadzący niszczącą grę) nic z niej w końcu nie rozumie i niczego się nie nauczy. Ani obsesyjna zazdrość i podejrzliwość (Adolf), ani chęć zemsty i zwykłego ludzkiego „odegrania się" (Gustaw) nie mogą być siłą wiodącą i w efekcie muszą prowadzić do klęski.
Tea wzbogacała się poprzez kontakt se swoimi partnerami, czerpiąc od nich to, co jej mogli oferować. Nie traci jednak przy tym swojej indywidualności i samodzielności. Natomiast jej wierzyciele - z góry lekceważąc w niej przeciwnika już z racji upośledzenia płci, zakładając jej uzależnienie od męskiej siły i intelektu - obnażyli tylko własną słabość i udowodnili konieczność przegranej. I dlatego właśnie sceniczne zwycięstwo Tei-Śląskiej nad jej męskimi partnerami wydaje mi się tak wiele mówiące. I to zarówno o autorze który, fascynował najwybitniejszych pisarzy i artystów, jak i o nas samych, dziś rozgrywających swe prywatne małżeńskie mecze.
„Tygodnik Kulturalny" nr 7
Powiązane przedstawienie: